Ακολουθεί η μετάφραση της συνέντευξης του Noam Chomsky, η οποία πάρθηκε από ένα άγνωστο πρόσωπο του ZNet στις 18/05/2005. Στην έκταση της ακόλουθης συνέντευξης, ο Chomsky μιλάει για τις απαρχές και την ανάπτυξη των σύγχρονων εθνών-κρατών, την αποκεντρωτική τάση της Ευρώπης από πολιτισμική σκοπιά, την αυτοκρατορική τάση της Ευρώπης, υπό το πρίσμα ενός πολιτικού άξονα, για την ανάπτυξη των πολυεθνικών εταιρειών, τη σύζευξη τους με την κρατική εξουσία για τη δημιουργία και το συντονισμό ενός κρατικού-καπιταλιστικού συστήματος, για την παταγώδη αποτυχία των ελεύθερων αγορών και για την άνοδο του επιχειρηματικού κράτους. Συμπληρωματικά σχολιάζει τη βιομηχανία των δημόσιων σχέσεων, την αγγλοαμερικανική προσπάθεια υπονόμευσης του ριζοσπαστικού δημοκρατικού πνεύματος, που φύτρωσε μέσα στον κόσμο, κατά τη μεταπολεμική περίοδο, ενώ μεταγενέστερα εστιάζει στα κράτη πρόνοιας και την απορρόφηση τους από το νεοφιλελεύθερο πρότζεκτ, που πήρε σάρκα και οστά τη δεκαετία του ΄70. Τέλος αναδεικνύει το μη βίαιο χαρακτήρα που υιοθέτησε η λαϊκή αντίσταση στο Ιράκ.
Η συνέντευξη μπορεί να βρεθεί και σε αρχική μορφή εδώ: https://chomsky.info/20050518/
Ερώτηση: Χρειάζεται να μιλήσουμε για τις 2 κυρίαρχες εξουσιαστικές δομές της μοντέρνας εποχής: To εθνικό κράτος και τις διεθνείς επιχειρήσεις. Θέτω ως πρώτη ερώτηση το εξής, θα μπορούσες σε παρακαλώ να μιλήσεις για την άνοδο αυτού του φαινομένου, δηλαδή του εθνικού κράτους; Γιατί σχηματίστηκε και σε τι συνέπειες οδήγησε;
NC: Λοιπόν, το έθνος-κράτος αποτελεί γενικότερα μια ευρωπαϊκή επινόηση. Φυσικά προϋπήρχαν παρόμοια πράγματα, αλλά το έθνος-κράτος στη μοντέρνα του μορφή, σε μεγάλο βαθμό κατασκευάστηκε στην Ευρώπη, μέσα στα πλαίσια πολλών αιώνων. Είναι τόσο αφύσικο και τόσο τεχνητό, όπου αυτό έπρεπε να επιβληθεί μέσα από μέτρα εξαιρετικής βίας. Για την ακρίβεια, αυτός είναι ακριβώς ο κύριος λόγος, εξαιτίας του οποίου η Ευρώπη ήταν το πιο βάναυσο μέρος του πλανήτη για αιώνες. Δηλαδή, εξαιτίας της προσπάθειας επιβολής ενός εθνικού-κρατικού συστήματος πάνω σε πολιτισμούς και κοινωνίες, οι οποίες ήταν διαφορετικές μεταξύ τους και δεν είχαν εξαρχής σχέση με αυτή την κατασκευασμένη δομή.
Ειδικότερα, τα αποτελέσματα αυτής της κατάστασης αποτέλεσαν τον κύριο λόγο εξάπλωσης αυτού του φαινομένου παντού. Κατα τη διάρκεια δημιουργίας των μοντέρνων εθνών-κράτων, η Ευρώπη ανέπτυξε μια βάναυση κουλτούρα και μια βίαιη τεχνολογία, η οποία της επέτρεψε να κυριέψει τον κόσμο, και ενώ αυτή κυρίευε τον κόσμο, ταυτόχρονα προσπαθούσε να επιβάλλει το εθνικό-κρατικό σύστημα, όπου και να πήγαινε, με την ίδια βιαιότητα και τεχνητότητα. Αν δώσεις σημασία στις σπουδαίες διαμάχες της εποχής -οι περισσότερες απ΄αυτές- αποτελούν υπολείμματα ευρωπαικών προσπαθειών περί επιβολής εθνικών-κρατικών συστημάτων, σε μέρη που κάτι τέτοιο δε βγάζει κανένα νόημα, δηλαδή σχεδόν παντού.
Οι λίγες εξαιρέσεις αυτής της διαδικασίας, αποτελούν τοποθεσίες ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας, όπου πολύ απλά εξολόθρεψαν το ντόπιο πληθυσμό, όπως στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Αυστραλία. Εκεί λοιπόν συναντάς πιο ομοιογενείς κοινωνίες. Απ΄την άλλη πλευρά, ο βασικός λόγος που οδήγησε στη λήξη των βάρβαρων αυτών συγκρούσεων της Ευρώπης το 1945 ήταν πως έγινε κατανοητό, πως αν συνέχιζαν να παίζουν το ίδιο παιχνίδι, απλά θα εξάλειφαν τους εαυτούς τους στην πορεία. Ως αποτέλεσμα έχεις από το 1945, μια ειρηνική περίοδο, περιορισμένη στο εσωτερικό πλαίσιο της Ευρώπης. Οι Γερμανοί και οι Γάλλοι δε θεωρούν πλέον, πως ο ύψιστος στόχος στη ζωή τους είναι η αλληλοσφαγή τους.
Παράλληλα, με την ανάπτυξη του εθνικού-κρατικού συστήματος φαίνεται πως επίσης αναπτύχθηκαν και διάφορες οικονομικές συμφωνίες, οι οποίες έναν αιώνα πριν, μετασχηματίστηκαν σε αυτό που σήμερα αποκαλούμε σύγχρονο εταιρικό καπιταλισμό, ο οποίος γενικότερα επιβλήθηκε μέσα από δικαστικές συμφωνίες, όχι μέσα από νομοθεσίες, μια διαδικασία εξαιρετικά στενά ενσωματωμένη και συνδεδεμένη με τα παντοδύναμα κράτη της εποχής. Έτσι, σήμερα δεν μπορείς να διαχωρίσεις ξεκάθαρα μεταξύ των ισχυρών κρατών και των G8, αυτούς που συναντιούνται στο Εδιμβούργο, που στην πραγματικότητα αποτελούν τους G1 ή G3 η κάτι τέτοιο. Είναι μάλιστα αδύνατον να πραγματοποιηθεί διάκριση μεταξύ των κυρίαρχων κρατών και των μεγάλων εταιριών διεθνής κλίμακας, αλλά και των ομίλων οι οποίοι βασίζονται πάνω τους, που έχουν μια ταυτόχρονη σχέση κυριαρχίας αλλά και εξάρτησης προς αυτές.
Ειδικότερα, δύο αιώνες πριν ο James Madison, σε μια εξαιρετικά πρώιμη περίοδο του μοντέρνου καπιταλισμού, περιέγραψε τη σχέση μεταξύ των επιχειρήσεων και της κυβέρνησης ως "εργαλεία και τύραννοι". Υποστήριξε πως οι επιχειρήσεις είναι ταυτόχρονα τα εργαλεία και οι τύραννοι της κυβέρνησης. Αυτή η παρατήρηση μπορεί κάλλιστα να περιγράψει τον κόσμο, όπως λειτουργεί πραγματικά σήμερα. Οι πολυεθνικές εταιρείες είναι τα εργαλεία και οι τύραννοι των ισχυρών κρατών και σαν αποτέλεσμα μια καθαρή διάκριση μεταξύ τους αποτελεί δύσκολο εγχείρημα.
Ερώτηση: Στις απαρχές του έθνους-κράτους, ποιες νομίζεις πως αποτέλεσαν τις κοινωνικές δυνάμεις που το συγκρότησαν και γιατί;
NC: Λοιπόν, η διαδικασία ξεκίνησε τη φεουδαρχική εποχή, με τους άρχοντες και τις μάχες μεταξύ τους και μεταξύ των βασιλιάδων, του Πάπα και άλλων κέντρων εξουσίας, για την απόκτηση εξουσίας, κάτι που σταδιακά εξελίχθηκε σε συστήματα εθνών-κρατών, όπου ο συνδυασμός της πολιτικής εξουσίας και των οικονομικών συμφερόντων συγχωνεύτηκαν σε τέτοιο βαθμό, ώστε να γίνει προσπάθεια επιβολής ομοιόμορφων συστημάτων, πάνω σε ποικιλόμορφες κοινωνίες. Εννοώ, πως τελικά, στην Ευρώπη, αυτά είναι όλα πολύ πρόσφατα, δηλαδή η εδραίωση του κρατικού συστήματος βρίσκεται στα πλαίσια μιας ζωντανής μνήμης.
Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι στην Ευρώπη, οι οποίοι δεν μπορούν να μιλήσουν στη γιαγιά τους, γιατι αυτή ομιλεί μια διαφορετική γλώσσα. Αυτή η κατάσταση αποτελεί μια πρόσφατη συνένωση της πολιτικής, πολιτισμικής και οικονομικής δύναμης, μια διαδικασία η οποία έχει ξεκινήσει σιγά σιγά να "σπάει". Μια από τις πιο υγιείς εξελίξεις στην Ευρώπη, κατά τη γνώμη μου, είναι η εκκίνηση μιας αποκεντρωτικής διαδικασίας, η οποία ξεδιπλώνεται με διάφορες ταχύτητες, σε διαφορετικά κομμάτια της Ευρώπης. Έτσι λοιπόν, στην Ισπανία, για παράδειγμα, στην Καταλονία, στη χώρα των Βάσκων, και σε πιο περιορισμένο βαθμό άλλες περιοχές, τελικά αναπτύσσουν αυτονομία ενός αξιοσημείωτου επιπέδου.
Ήμουν μόλις στην Αγγλία, πριν έρθω εδώ, δεν ήταν ακριβώς η Αγγλία, ήμουν στη Σκωτία και η Σκωτία μέχρι τώρα έχει έναν βαθμό αυτονομίας, η Ουαλία έχει έναν βαθμό αυτονομίας, και θεωρώ πως αυτές είναι φυσικές εξελίξεις, που μας οδηγούν σε μορφές κοινωνικής οργάνωσης, οι οποίες πηγάζουν μέσα από γνήσια ανθρώπινα συμφέροντα και συσχετισμούς και ανάγκες. Συμπληρωματικά, έχω βρεθεί κάτω από έρευνα, ίσως ακόμη να είμαι, απ΄τα δικαστήρια ασφαλείας του Τούρκικου κράτους, με τη δικαιολόγηση πως κηρύσσω " διαχωρισμό/ διάσπαση".
Πιο συγκεκριμένα, σε μια διάλεξη μου στη Ντιγιάρμπακιρ στη νοτιοανατολική Τουρκία, είπα τελικά κάποια υποστηρικτικά πράγματα περί της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Όχι πως κανένας επιζητάει την επιστροφή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά κατείχαν σωστές ιδέες για πολλά πράγματα. Αρχικά, άφηναν τους πληθυσμούς στην ησυχία τους, τμηματικά εξαιτίας διαφθοράς και αδυναμίας, αλλά επίσης τμηματικά εξαιτίας δογματικών λόγων. Ολόκληρη η περιοχή κάτω από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, δεν συγκρότησε κάτι ανάλογο μιας τεχνοτροπίας ενός κρατικού συστήματος. Αναλυτικότερα, σε μια συγκεκριμένη πόλη, οι Έλληνες θα διαχειριζόντουσαν τις αρμοδιότητες του και οι Αρμένιοι τις δικές τους και άλλοι θα διοικούσαν τμήμα της πόλης τους. Ακόμη, αυτό το σύστημα ήταν κατά κάποιο τρόπο διασυνδεδεμένο. Μπορούσες να ταξιδέψεις από το Κάιρο προς τη Βαγδάτη ή την Κωνσταντινούπολη, χωρίς να διασχίζεις σύνορα ή κέντρα ελέγχου κ.τ.λ. Αυτός λοιπόν είναι μάλλον και ο σωστός τρόπος οργάνωσης για εκείνο το τμήμα του κόσμου και ίσως και για κάθε τμήμα του πλανήτη.
Αυτές είναι τάσεις οι οποίες φανερώνονται αρκετά ξεκάθαρα στην Ευρώπη, κυρίως σε πολιτισμικό επίπεδο, αλλά και σε έναν πιο περιορισμένο βαθμό και σε πολιτικό επίπεδο. Υποθέτω πως αυτές οι συμπεριφορές αποτελούν αντιδράσεις μπροστά στις συγκεντρωτικές τάσεις της ΕΕ, οι οποίες συχνά έχουν αυτοκρατορικό χαρακτήρα και χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού αποτελεί η κολοσσιαία δύναμη της κεντρικής τράπεζας. Όλα αυτά διασυνδέονται με τη συσσώρευση της οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής δύναμης, στα χέρια ασύδοτων ιδιωτικών τυραννιών, ( Εννοεί τις μεγάλες επιχειρήσεις ) οι οποίες είναι συνδεδεμένες με την κρατική δύναμη και βασίζονται πάνω της.
Ερώτηση: Θα μπορούσες να μας εξηγήσεις με λεπτομέρεια, πώς οι επιχειρήσεις έγιναν παντοδύναμες;
NC: Πώς έγιναν τόσο ισχυρές; Λοιπόν, αυτό είναι κάτι, το οποίο το γνωρίζουμε πολύ καλά. Ιστορικά υπήρξαν τεράστιες αποτυχίες των αγορών, καταστροφικής φύσεως, ειδικά στο τέλος του 19ου αιώνα. Υπήρξε επίσης ένα σύντομο πείραμα, ένα πολύ σύντομο πείραμα, με μια μορφή του συστήματος, η οποία προσέγγιζε -τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό και τμηματικά- τον πραγματικό καπιταλισμό. Αυτό αποτέλεσε τόσο μεγάλη ολοκληρωτική καταστροφή, όπου οι επιχειρήσεις το απαρνήθηκαν, διότι το σύστημα δεν μπορούσε καν να επιβιώσει. Υπήρχαν επίσης στρατηγικές στο τέλος του 19ου αιώνα, για την επιδιόρθωση αυτών των σπουδαίων αποτυχιών της αγοράς, κάτι που όμως οδήγησε σε ποικίλους βαθμούς συσσώρευσης κεφαλαίου σε καρτέλ, μονοπώλια κ.τ.λ. και αυτή η κατάσταση οδήγησε στη συγκρότηση των εταιρειών στην παροντική τους μορφή.
Επιπρόσθετα, δόθηκαν στις εταιρείες σημαντικά δικαιώματα από τα δικαστήρια. Προσωπικά γνωρίζω ιδιαίτερα καλά την αγγλοαμερικανική ιστορία, αν και νομίζω πως η ίδια διαδικασία ακολουθήθηκε γενικά παντού. Θα εστιάσω στην αγγλομερικανική περίπτωση, όπου τα δικαστήρια και όχι οι νομοθέτες, χάρισαν στις επιχειρήσεις εξαίρετα δικαιώματα. Τους παραχώρησαν τα δικαιώματα προσώπων, δηλαδή έχουν ελευθερία λόγου, μπορούν να προπαγανδίζουν ελεύθερα, να διαφημίζουν, να διαχειρίζονται πολιτικές εκλογές κ.τ.λ. Επιπρόσθετα, προστατεύονται από επιθεωρήσεις από τις κρατικές αρχές, πράγμα που σημαίνει, πως όπως και η αστυνομία δεν μπορεί να μπει μέσα στο διαμέρισμα σου, για να διαβάσει τα έγγραφα σου, έτσι και το δημόσιο, δεν μπορεί να κατέχει γνώση για το τι συμβαίνει μέσα στα τοίχοι αυτών των ολοκληρωτικών οντοτήτων. Στο μεγαλύτερο βαθμό είναι μη ελεγχόμενες και μη ανταποκρίσιμες προς το δημόσιο. Φυσικά, δεν αποτελούν αληθινά πρόσωπα, αυτές είναι αθάνατες, κολλεκτιβιστικές νομικές οντότητες. Αξίζει να σημειωθεί, πως είναι πανομοιότυπες με άλλες οργανωτικές ολοκληρωτικές μορφές, οι οποίες μας είναι γνώριμες και αναπτύχθηκαν τον 20ο αιώνα. ( Εννοεί τον Φασισμό και τον Μπολσεβικισμό ) Οι άλλες μορφές τελικά καταστράφηκαν, αλλά οι επιχειρήσεις ακόμη υπάρχουν και είναι θεσμικά εξαναγκασμένες από το νόμο να συμπεριφέρονται -αν μπορούσαμε να τις παρουσιάσουμε με πραγματικά πρόσωπα- ως παθολογικοί χαρακτήρες.
Αναμένεται νομικά από αυτές να μεγιστοποιήσουν το κέρδος και τη δύναμη τους, ανεξαρτήτως αρνητικών συνεπειών, που μπορεί να έχει αυτή η διαδικασία, πάνω σε οποιονδήποτε άλλον. Απαιτείται απ' αυτές να εξωτερικεύσουν το κόστος, οπότε αν μπορούν να μεταθέσουν το βάρος του κόστους που προκαλούν, πάνω στο δημόσιο ή στις μελλοντικές γενιές ανθρώπων, έτσι ώστε να το πληρώσουν οι τελευταίοι και όχι οι ίδιες, θα το κάνουν. Για την ακρίβεια, όπως είπαμε είναι δομικά υποχρεωμένες να συμπεριφέρονται έτσι. Θα ήταν κυριολεκτικά παράνομο, για τα εταιρικά στελέχη να δράσουν με διαφορετικό τρόπο.
Ας εστιάσουμε την προσοχή μας στις εμπορικές συμφωνίες, οι οποίες στην πραγματικότητα δεν έχουν καμία σχέση με το εμπόριο. Οι επιχειρήσεις κατέχουν δικαιώματα πολύ πιο ισχυρά σε σύγκριση με τα δικαιώματα που κατέχουν οι πραγματικοί άνθρωποι. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η "εθνική μεταχείριση". Τα πραγματικά πρόσωπα δεν κατέχουν αυτό το δικαίωμα. Αν ένας Μεξικάνος έρθει στη Νέα Υόρκη δεν μπορεί να επικαλεστεί το δικαίωμα της "εθνικής μεταχείρισης", αλλά παράλληλα, αν η General Motors πάει στο Μεξικό, τότε αυτή μπορεί να επικαλεστεί αυτή τη συνθήκη. Οι επιχειρήσεις ειδικότερα, μπορούν μέχρι και να μηνύσουν τα κράτη, κάτι που εσύ και εγώ δεν μπορούμε να κάνουμε.
Με λίγα λόγια τους έχουν χορηγηθεί δικαιώματα ανώτερα αυτών των πραγματικών ανθρώπων. Είναι αιώνιες οντότητες, παντοδύναμες και συμπεριφέρονται παθολογικά εξαιτίας νομικών απαιτήσεων. Αυτή είναι η σύγχρονη μορφή του κυρίαρχου ολοκληρωτισμού. Δεν είναι στα αλήθεια ανταγωνιστικές, αλλά αντίθετα διασυνδέονται μεταξύ τους. Δηλαδή η Siemens και η IBM και η Toshiba συνεργάζονται μεταξύ τους για να διεκπεραιώσουν κοινά πρότζεκτ. Εξαρτίονται σε σημαντικό βαθμό από την κρατική δύναμη και η αλήθεια είναι πως ο δυναμισμός της μοντέρνας οικονομίας προέρχεται κυρίως απ'τον κρατικό τομέα και όχι τον ιδιωτικό.
Σχεδόν κάθε πτυχή, αυτού που κατονομάζεται σαν " Νέα Οικονομία" έχει αναπτυχθεί και σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο, όπου το δημόσιο αναλαμβάνει και το κόστος και το ρίσκο π.χ. οι υπολογιστές, γενικότερα τα ηλεκτρονικά, οι τηλεπικοινωνίες, το ίντερνετ, τα λέιζερ κ.τ.λ.
Κοίταξε λίγο το ραδιόφωνο. Το ραδιόφωνο σχεδιάστηκε από το ναυτικό των ΗΠΑ. Η μαζική παραγωγή, η μοντέρνα μαζική παραγωγή αναπτύχθηκε στα οπλοστάσια. Αν ταξιδέψουμε πίσω έναν αιώνα, τα θεμελιώδη προβλήματα της μηχανολογίας είχαν σχέση με το πως θα τοποθετηθεί ένα γιγάντιο όπλο πάνω σε μια κινούμενη πλατφόρμα, πάνω δηλαδή σε ένα πλοίο, σχεδιάζοντας το να μπορεί να χτυπήσει έναν κινούμενο στόχο, ένα άλλο πλοίο. Αυτό αποτελούσε το πιο προηγμένο πρόβλημα στη μεταλλουργία και την ηλεκτρονική μηχανολογία κ.τ.λ. Η Αγγλία και η Γερμανία εναπόθεσαν μεγάλες προσπάθειες σε αυτό, ακόμη και οι ΗΠΑ σε κάποιο βαθμό. Μέσα από σχετικές καινοτομίες θεσπίζεται επίσης η αυτοκινητιστική βιομηχανία κ.τ.λ. Είναι για την ακρίβεια δύσκολο να εντοπίσεις κάτι πάνω στην οικονομία, το οποίο δε βασίστηκε ή βασίζεται σε καίριο βαθμό στις πλάτες του κρατικού τομέα.
Μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, αυτή η κατάσταση διογκώθηκε μέσα από ένα μεγάλο ποιοτικό άλμα, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ και ενώ ο Alan Greenspan και διάφοροι άλλοι αναπαρήγαγαν ομιλίες για την "επιχειρηματική καινοτομία" και την " επιλογή του καταναλωτή" και άλλα πράγματα τα οποία τα διδάσκεται κανείς στα πανεπιστημιακά προγράμματα κ.τ.λ. όλες αυτές οι αναφορές τους δεν έχουν καμία σχέση με τον πραγματικό τρόπο λειτουργίας της οικονομίας. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτών των τάσεων εμφανίζεται και στο ΜΙΤ, ένα από τα πιο βασικά τεχνολογικά και επιστημονικά πανεπιστήμια, μέσα στα πλαίσια του οποίου έχει υπάρξει μια μετατόπιση ως προς το χαρακτήρα της χρηματοδότησης του. Όταν εγώ έφτασα στο MIT 50 χρόνια πριν, ήταν χρηματοδοτούμενο απ΄το Πεντάγωνο σε σχεδόν ολοκληρωτικό βαθμό. Έτσι είχε η κατάσταση μέχρι το 1970. Από τότε όμως, η χρηματοδότηση του Πενταγώνου μειώνεται και ταυτόχρονα αυξάνεται αυτή απ' το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας και άλλων ιατρικών εθνικών ινστιτούτων.
Το αίτιο για αυτή τη μετατόπιση είναι προφανής για όλους, εκτός ίσως για κάποιους θεωρητικούς οικονομολόγους. Ο λόγος είναι πως η αιχμή της οικονομίας τη δεκαετία του '50 και '60 ήταν ηλεκτρονικής φύσεως, οπότε έβγαζε νόημα για το δημόσιο να χρηματοδοτεί τις ανάλογες τεχνολογικές εξελίξεις με το πρόσχημα της εθνικής άμυνας. Παροντικά, η οικονομία έχει μετασχηματιστεί προς έναν βιολογοκεντρικό χαρακτήρα π.χ. η βιοτεχνολογία, η γενετική μηχανική και η φαρμακοβιομηχανία κ.τ.λ. οπότε με ανάλογο τρόπο βγάζει νόημα να χρηματοδοτεί και αυτές τις ιατρικές εξελίξεις και ταυτόχρονα να αναλαμβάνει το ρίσκο το δημόσιο, κάτω πάλι από το πρόσχημα π.χ. της δημιουργίας μιας θεραπείας για τον καρκίνο ή κάτι τέτοιο.
Αυτά όμως είναι τα προσχήματα. Στην πραγματικότητα αυτό που συμβαίνει είναι η ανάπτυξη των υποδομών για τις βιολογοκεντρικές ιδιωτικές βιομηχανίες του μέλλοντος. Είναι ιδιαίτερα χαρούμενοι με το να αφήνουν το δημόσιο να αναλαμβάνει το ρίσκο και και να πληρώνει το κόστος, από τη στιγμή που τα αποτελέσματα θα μεταφερθούν σε ιδιωτικές επιχειρήσεις για την παραγωγή κέρδους. Απ' τους ερμηνευτικούς φακούς των επιχειρηματικών ελίτ, αυτό αποτελεί και το τέλειο σύστημα, το τέλειο σύστημα είναι αυτή η συγκεκριμένη αλληλεπίδραση μεταξύ κρατικής και ιδιωτικής εξουσίας. Υπάρχουν πολλές άλλες κατηγορίες αλληλεπίδρασης. Ειδικότερα, το Πεντάγωνο δεν έχει αποκλειστικά το ρόλο ανάπτυξης της οικονομίας, αλλά επιπρόσθετα διασφαλίζει, πως η παγκόσμια κοινότητα ακολουθεί επιχειρηματοφιλικούς κανόνες. Οι δέσμες επικοινωνίας μεταξύ αυτών των σωμάτων είναι αρκετά περίπλοκες.
Ερώτηση: Θα ήθελα να επανέλθω πίσω στη φύση των επιχειρήσεων. Θα μπορούσε άραγε να υπάρχει διαφορά μεταξύ μιας γερμανικής πολυεθνικής εταιρίας και μιας αγγλοαμερικάνικης ; Γιατί ρωτάω κάτι τέτοιο; Επειδή Deutsche Bank ανακοίνωσε την πρόθεση τους περί απόλυσης 6.000 ατόμων τον επόμενο χρόνο, αμέσως μετά την ανακοίνωση τους περί ετησίου κέρδους τους ύψους 2.5 δις δολάρια, κάτι που πυροδότησε πικρή καταδίκη από ολόκληρο το πολιτικό φάσμα της Γερμανίας. Ειπώθηκε πως δεν μπορούσαν να αποκαλούν τους εαυτούς τους "Γερμανούς" πλέον. Ακόμη κατηγορήθηκαν για έλλειψη κοινωνικής ευθύνης. Υπάρχει άραγε ένα τέτοιο πράγμα, δηλαδή κοινωνικά υπεύθυνες επιχειρήσεις;
NC: Αυτό που περιγράφεις μοιάζει με το φαινόμενο μιας ευγενής δικτατορίας. Εννοώ, είναι δυνατό και είναι καλύτερο να έχεις έναν απαλό δικτάτορα από έναν ανελέητο δικτάτορα. Αν αναγκαστικά πρέπει να βρίσκεσαι κάτω από το βάρος ενός δικτάτορα, τότε είναι καλύτερο να έχεις έναν που δίνει γλυκά σε φτωχά παιδιά, ωστόσο παραμένει μια δικτατορία. Οπότε κατά κάποια έννοια, μπορεί να υπάρχουν κοινωνικά υπεύθυνες εταιρείες , με την προϋπόθεση πως το δημόσιο σώμα θα τις εξαναγκάζει να διεκπεραιώνουν ανθρωπιστικές δραστηριότητες.
Κάτι τέτοιο είναι επίσης χτισμένο μέσα στον αγγλοαμερικανικό νόμο, βλέπουμε δηλαδή πως οι επιχειρήσεις εξαναγκάζονται από δικαστικές αποφάσεις και νόμους, να μεγιστοποιήσουν τη δύναμη και το κέρδος τους -αλλά επίσης και τουλάχιστον- τους επιτρέπεται να εκπληρώσουν ανθρωπιστικές ενέργειες, ειδικότερα όταν τυχαίνει να υπάρχουν τηλεοράσεις και κάμερες τριγύρω. Οπότε αν μια φαρμακευτική εταιρία θέλει να δώσει φάρμακα σε φτωχές γειτονιές, αυτό είναι αποδεκτό, εφόσον οι σκοποί αυτής της ενέργειας έχουν να κάνουν με την οικοδόμηση δημόσιων σχέσεων, κάτι που επίσης τους επιφέρει κέρδος, αν και με υποκριτικό τρόπο. Για να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους, τελικά μπορεί να τύχει να κάνουν και επίσης λίγο καλό εδώ και εκεί.
Συμπληρωματικά τα δικαστήρια έχουν πιέσει τις επιχειρήσεις να εξασκούν φιλανθρωπικές δραστηριότητες με την προειδοποίηση πως και τώρα κάνω αναφορά στα λόγια τους " Ένα διεγερμένο κοινό μπορεί να ανακαλύψει την αληθινή τους φύση και να κινηθεί προς την υποβάθμιση των δικαιωμάτων τους και προνομίων τους". Για να αποτραπεί λοιπόν η καλλιέργεια ενός "διεγερμένου κοινού" είναι καλή ιδέα να προβάλλεται μια καλοήθη και πανάγαθη εικόνα ως ο χαρακτήρας των εταιρειών. Νομίζω το ίδιο ισχύει και για τις πολιτικές δικτατορίες και τους βασιλιάδες κ.τ.λ. Οπότε μπορείς όντως να έχεις κοινωνικά υπεύθυνες επιχειρήσεις και είναι καλύτερες σαν επιλογή από βάναυσες εταιρείες, όπως και σε κάθε άλλη περίπτωση ολοκληρωτισμού, και το κοινό μπορεί να επηρεάσει τέτοιες καταστάσεις, αλλά το αληθινό πρόβλημα δεν είναι αυτό, αλλά η ασύδοτη συσσώρευση ιδιωτικής εξουσίας. Ναι, τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι κάπως καλύτερα κάτω από πλαίσια λαϊκής πίεσης.
Ερώτηση: Οι πολυεθνικές εταιρείες μερικές φορές αποκαλούνται ως "ουσιαστικές κυβερνήσεις" ή ως η "ψηφιακή γερουσία". Σήμερα ελέγχουν σε σπουδαίο βαθμό το κράτος, το οποίο υποτίθεται πως θα έπρεπε να υπερασπίζεται τα συμφέροντα του κόσμου και όχι τα συμφέροντα των ελίτ. Υπό αυτό το φως, θεωρείς πως το κράτος είναι νεκρό;
ΝC: Λοιπόν, αυτό εξαρτάται από το σώμα των πολιτών. Εννοώ, παραδοσιακά τα κράτη έχουν υπάρξει ως προστάτες της ιδιωτικής δύναμης. Είτε αποτελούν την εξουσία, είτε υποστηρίζουν την ιδιωτική εξουσία. Αυτές οι διαμάχες κρυσταλλώνονται συνέχεια και εξαιτίας αυτού, σήμερα έχουμε περισσότερες ελευθερίες σε σύγκριση με τους ανθρώπους του παρελθόντος, δηλαδή αυτά είναι αποτελέσματα λαϊκών αντιπαραθέσεων και κατακτήσεων. Όταν φτάνουμε στο τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, μπορεί κανείς εκεί να διακρίνει μια διάθεση για μια ριζοσπαστική δημοκρατία, ιδιαίτερα επαναστατική, σχεδόν σε παγκόσμια κλίμακα. Ο πόλεμος επέφερε ένα σπουδαίο αποτέλεσμα και βασικά οι πρώτες πολιτικές της Βρετανίας και των ΗΠΑ, δηλαδή των νικητών, ήταν η απόπειρα καταστροφής της αντιφασιστικής αντίστασης. Αυτό αποτελεί το πρώτο κεφάλαιο της μεταπολεμικής ιστορίας της Ευρώπης και της Ιαπωνίας. Η αντιφασιστική αντίσταση καταστράφηκε και πραγματοποιήθηκε η επαναφορά των παραδοσιακών κοινωνιών, οι οποίες τώρα βρισκόντουσαν υποταγμένες μπροστά στους νικητές του πολέμου. Αυτό συνέβη με αισθητή βιαιότητα σε πολλά μέρη όπως στην Ελλάδα, όπου η Βρετανία και κυρίως οι ΗΠΑ σκότωσαν 150.000 ανθρώπους και άφησαν πίσω τους φασιστικά υπολείμματα, κάτι που οδήγησε στο φασιστικό πραξικόπημα στα μέσα της δεκαετίας του '70.
Στην Ιταλία, οι ΗΠΑ έκαναν στιγμιαία παρέμβαση για να προσπαθήσουν να εμποδίσουν την έλευση της λαϊκής δημοκρατίας, να υποσκάψουν τις Ιταλικές εκλογές κ.τ.λ. Βασικά η Ιταλία υπήρξε η βασική εστίαση της CIA και των υπονομευτικών δραστηριοτήτων της τουλάχιστον μέχρι και τη δεκαετία του '70, μέσα από την υποστήριξη στρατιωτικών πραξικοπημάτων, τρομοκρατίας κ.τ.λ. Το ίδιο αληθεύει και για τη Γερμανία, τη Γαλλία,την Ιαπωνία και αλλού.
Οπότε, ο πρώτος στόχος ήταν η επαναφορά της βασικής δομής της παραδοσιακής κοινωνίας, η υπονόμευση των αντιφασιστικών κινημάτων, η σύνθλιψη των εργατικών κινημάτων κ.τ.λ. αλλά όλα αυτά δεν μπορούσαν να υλοποιηθούν σε απόλυτο επίπεδο. Η δύναμη της ριζοσπαστικής δημοκρατικής ώθησης φιλοξενήθηκε και στις ΗΠΑ. Έτσι, βλέπουμε μια περίοδο ενός κοινωνικού κράτους, ενός σοσιαλδημοκρατικού συστήματος, στα πλαίσια του οποίου είναι αλήθεια πως το κράτος ήταν εξαναγκασμένο να δράσει με τρόπους, οι οποίοι ικανοποίησαν κάποια δημόσια αιτήματα και αυτό οδηγεί σε μια κοινωνική αγορά στην Ευρώπη, το κοινωνικό κράτος στην Αγγλία και τις ΗΠΑ κ.τ.λ.
Ερώτηση: ...Αλλά αυτό το κατάφερε ο κόσμος...
ΝC: Ναι, το επέβαλαν αυτοί και βασικά οι οικονομικές συμφωνίες της εποχής αντανακλούσαν αυτό το γεγονός. Οπότε το σύστημα του Μπρέττον Γουντς, που σχεδιάστηκε από τις ΗΠΑ και τη Βρετανία, μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, βασιζόταν στον έλεγχο του κεφαλαίου και τις σχετικά σταθερές ισοτιμίες μεταξύ νομισμάτων και αυτό σχεδιάστηκε πολύ συνειδητά, εξαιτίας της κατανόησης του γεγονότος, πως δεν μπορείς να έχεις δημοκρατία, εάν τα κράτη δεν έχουν το δικαίωμα να ελέγξουν τις κινήσεις του κεφαλαίου, γιατί εναλλακτικά η "ψηφιακή γερουσία" των επενδυτών και των δανειστών θα ήταν ικανή να ελέγχει τις πολιτικές μέσα από...
Ερώτηση: Σε αυτό ακριβώς το σημείο θα ήθελα να εστιάσω και εγώ με αυτή την ερώτηση. Υπήρξε αυτή η τεράστια λογομαχία, για το αν κάτω από συγκεκριμένα πλαίσια, το κράτος θα έπρεπε να ενδυναμωθεί κατά κάποιες έννοιες, γιατί αυτό που ακούμε από τους πολιτικούς όλη την ώρα είναι το εξής : " Εντάξει, θα θέλαμε να κάνουμε κάτι και για εσάς, αλλά είμαστε ανίκανοι, διότι οι επιχειρήσεις δεν μας το επιτρέπουν".
NC: Ναι αλλά αυτό συμβαίνει ακριβώς εξαιτίας του σχεδιασμού του συστήματος. Το μεταπολεμικό σύστημα ήταν σχεδιασμένο έτσι ώστε να επιτρέπει στο κράτος να χρησιμοποιεί έλεγχο πάνω στο κεφάλαιο, για να αποτρέψει τους επενδυτές και δανειστές, τραπεζίτες και τις επιχειρήσεις, απ΄το να διαχειρίζονται αυτοί τις εσωτερικές οικονομίες και υπήρχαν νομίσματα σταθερής ισοτιμίας για την αποφυγή κερδοσκοπίας. Είχε γίνει κατανοητό, πολύ συνειδητά μάλιστα, δεν ήταν δηλαδή μυστικό, πως αυτό έγινε για να επιτρέψει στις κυβερνήσεις να εκτελούν πολιτικές σχετικά ανεξάρτητα από τον επιχειρηματικό έλεγχο και αυτό τελικά οδήγησε στην σπουδαιότερη οικονομική ανάπτυξη στην ιστορία.
Στα πρώτα 25 χρόνια μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, συχνά αποκαλούμενα ως " Η Χρυσή Εποχή του Καπιταλισμού", υπήρξε πολύ γρήγορη ανάπτυξη, ανόμοια με το οτιδήποτε προϋπήρχε ή ακολούθησε μεταγενέστερα από τότε και επίσης αξίζει να σημειωθεί πως αυτή αποτελούσε έναν τύπο εξισωτικής ανάπτυξης. Στις ΗΠΑ, η οποία είναι η πιο άνιση κοινωνία, ανάμεσα σε όλες τις μεγάλες χώρες, το κατώτερο 20% του πληθυσμού, για την ακρίβεια κέρδισε περισσότερο πλούτο σε σύγκριση το κορυφαίο 20% της εποχής. Αυτό συνεχίστηκε να συμβαίνει μέχρι και τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '70. Εκείνη τη χρονική περίοδο πυροδοτήθηκε μια σπουδαία αντίδραση για να καταστραφεί η δημοκρατία, η οποία πάντα θεωρείται ως μεγάλη απειλή για τις ελίτ, και με το δίκιο τους, με σκοπό την υπονόμευση του συστήματος που επέτρεπε στις κυβερνήσεις να ανταποκρίνονται στους πολίτες για την κατασκευή κρατών πρόνοιας. Η πρώτη τους κίνηση ήταν η εξάλειψη του ελέγχου πάνω στο κεφάλαιο, κάτι που όπως είπαμε ήδη, επέτρεπε στην κυβέρνηση να χαράζει πολιτικές -σε κάποιο βαθμό ανεξάρτητα- από τις επιχειρηματικές προσταγές. Ακολούθησε λοιπόν η εξάλειψη των περιορισμών και ελέγχων πάνω στο κεφάλαιο, τα νομίσματα αφέθηκαν να ρέουν ελεύθερα, με αποτέλεσμα την πυροδότηση μια τεράστιας έκρηξης επιχειρηματικής κερδοσκοπίας εις βάρος των νομισμάτων, αλλά και με βάση πολλών άλλων μεθοδολογιών.
Αν κοιτάξεις τα νεοφιλελεύθερα προγράμματα -κάθε πιθανό στοιχείο που εμπεριέχεται μέσα τους-είναι σχεδιασμένο κυρίως για την καταστροφή της δημοκρατίας. Ανάλογο αποτέλεσμα έχουν και οι ιδιωτικοποιήσεις. Οι ιδιωτικοποιήσεις εξορισμού υπονομεύουν τη δημοκρατία. Η ιδιωτικοποίηση μεταφέρει τις υπηρεσίες έξω από τη δημόσια αρένα. Ο ιδιωτικός έλεγχος των υπηρεσιών εμποδίζει τη κυβέρνηση να χαράξει εναλλακτικές πολιτικές. Οπότε όταν οι Γερμανοί λένε κάτι τέτοιο, ναι είναι αλήθεια, αλλά είναι αλήθεια ακριβώς επειδή σχεδίασαν εξαρχής το σύστημα έτσι ώστε να λειτουργεί ανάλογα. Αυτοί σχεδίασαν το σύστημα με τέτοιο τρόπο, όπου το κράτος θα έχανε την ικανότητα του να ανταποκριθεί προς τους πολίτες του, ενώ παράλληλα αυτή η κατάσταση το εξαναγκάζει να ανταποκρίνεται στη συσσωρευμένη ιδιωτική δύναμη.
Ερώτηση: Εννοώ, το θέμα είναι πως μπορούμε ακόμη να αντιστρέψουμε αυτή την πορεία.
ΝC: Φυσικά και μπορείς να αντιστρέψεις την κατάσταση! Αυτή αντιστράφηκε το 1945. Δεν είναι καν ιδιαίτερα ριζοσπαστικό το να υποστηρίξεις την επαναφορά του συστήματος του Μπρέττον Γουντς. Εννοώ, κανείς δε θέλει να επαναφέρει επακριβώς αυτό το σύστημα και αυτό είναι απόλυτα κατανοητό, αλλά ναι φυσικά και μπορεί να υπάρξει αντιστροφή της κατάστασης και ειδικότερα οι επιχειρήσεις δε χρειάζεται να υπάρχουν, όπως δε χρειάζεται να υπάρχουν και άλλες μορφές τυραννίας.
Ερώτηση: Μήπως αυτός είναι και ο λόγος εξαιτίας του οποίου είναι λιγότερο γνωστό το κίνημα της Αργεντινής "εργάτες χωρίς αφεντικά". Εννοώ, πως κανείς δε γνωρίζει περί αυτού εδώ πέρα. Δεν είναι κάτι που συζητιέται στα μέσα ενημέρωσης του κυρίαρχου ρεύματος.
NC: Κάθε πιθανή μορφή δημοκρατικής συμμετοχικής διαδικασίας χρειάζεται να κατασταλεί. Οπότε όταν πέφτεις πάνω σε μια αναφορά περί του κινήματος της "αντί-παγκοσμιοποίησης", αυτό περιγράφεται δίνοντας την εντύπωση πως απαρτίζεται από ανθρώπους που πετάνε πέτρες σε τζαμαρίες ή κάτι σε στυλ ενός όχλου με ταραχοποιό χαρακτήρα. Από την άλλη, όταν διαβάζει κανείς περιγραφές του παγκόσμιου κοινωνικού φόρουμ, αυτές οργανώνονται με έναν ενδιαφέρον και προσεγμένο τρόπο. Το παγκόσμιο κοινωνικό φόρουμ και το παγκόσμιο οικονομικό φόρουμ λαμβάνουν θέση ταυτόχρονα.
Το παγκόσμιο οικονομικό φόρουμ απαρτίζεται κυρίως από πλούσιους ανθρώπους οι οποίοι συμμετέχουν σε χλιδάτα εστιατόρια και παρόμοια πράγματα. Το κοινωνικό φόρουμ παρέχει προσεγμένες και βαθιές συζητήσεις για πραγματικά πλανητικά ζητήματα, όπως αποτελούν οι αφρο-βραζιλιάνικες σχέσεις, η διεθνής οικονομική πολιτική κ.τ.λ. Αν εστιάσεις στις περιγραφές τους, κάτι που όντως έχω κάνει, έχω συγκρίνει τις περιγραφές μεταξύ τους, το παγκόσμιο οικονομικό φόρουμ λοιπόν περιγράφεται ως ένα αξιοθαύμαστο πράγμα, που εμπεριέχει όλα τα σκεπτόμενα και σοβαρά μυαλά του κόσμου, τα οποία προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τα σπουδαία προβλήματα της εποχής. Το παγκόσμιο κοινωνικό φόρουμ απαρτίζεται από άτομα που συμμετέχουν σε καρναβάλια και παιχνίδια. Βασικά, στην κυριολεξία αυτό περιγράφεται ως το κέντρο του αντισημιτισμού. Δεν γνωρίζω αν ήσουν στο παγκόσμιο κοινωνικό φόρουμ το 2003, αλλά ο τρόπος με τον οποίο περιγράφεται στα περιοδικά της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ είναι πως αυτό είναι γεμάτο με νεοναζί οι οποίοι κουνούν σβάστικες κ.τ.λ.
Εναλλακτικά πάρε ένα πρόσφατο παράδειγμα π.χ. τις εκλογές στο Ιράκ. Εκεί υπήρξε μια τρομερή νίκη υπέρ της μη βίαιης αντίστασης. Η μη βίαιη αντίσταση του πληθυσμού ανάγκασε τη Βρετανία και τις ΗΠΑ να αποδεχτούν τις εκλογές. Προσπάθησε να βρεις κάποιον ο οποίος γράφει γι'αυτό το γεγονός. Βασικά ο επιχειρηματικός τύπος αγγίζει κάπως αυτό το θέμα, αλλά κανείς άλλος.
Ερώτηση: Αυτό το οποίο το Χριστιανικό επιστημονικό monitor αποκαλεί σε ένα άρθρο του με τίτλο " Ο παράγοντας του Σιστάνι".
NC: Ο παράγοντας του Σιστάνι , ναι, περιστασιακά οι δημοσιογράφοι, κάθε δημοσιογράφος με μια βίδα στο κεφάλι του γνωρίζει σχετικά με αυτό.
Ερώτηση: Το αναφέρω επειδή το αναφέρεις και εσύ στο μπλoγκ σου στο ZNet.
NC: Ναι. Εκεί αναφέρω οτιδήποτε μπορώ να ξεθάψω. Εννοώ υπάρχουν κάποιοι που το τόνισαν αυτό, και πολλοί γνωρίζουν σχετικά με αυτό, αλλά η κεντρική αφήγηση που επικοινωνήθηκε είναι πως η Βρετανία και οι ΗΠΑ, εξαιτίας της εξοχότητας τους βοήθησαν τελικά για τη διεξαγωγή πανέμορφων εκλογών, ως πιστοί κήρυκες που φέρνουν τελικά τη δημοκρατία στο Ιράκ. Αυτό αποτελεί απλά ωμή ανοησία, κάτι που αποδεικνύεται και μέσα από τα άμεσα προηγούμενα γεγονότα τα οποία έλαβαν θέση. Ωστόσο, για παρόμοιους τελικά λόγους, δε θεωρώ πως είναι κατάλληλο να τις αποκαλούμε σαν εκλογές του θεάματος, όπως και πολλοί από τους φίλους μου τείνουν να κάνουν.
Ερώτηση: Εννοείς πως εξαναγκάστηκαν να διεξάγουν εκλογές.
NC: Εξαναγκάστηκαν να αποδεχτούν τελικά σχετικά αυθεντικές εκλογές...
Ερώτηση: ...Τι νομίζεις για την άλλη περιγραφή, που τις παρουσιάζει σαν εκλογές -θέαμα;
ΝC: Αυτές περιγράφονται με αυτό τον όρο μόνο από την αριστερά. Το κυρίαρχο ρεύμα τις περιγράφει σαν εξαίρετες εκλογές οι οποίες πραγματώθηκαν μέσα από τη συμβολή του μεσσιανικού οράματος του Μπους για τη δημοκρατικοποίηση του Ιράκ. Στην πραγματικότητα δεν αποτέλεσαν ούτε το ένα, ούτε το άλλο. Ήταν μια λαϊκή αντίσταση η οποία εξανάγκασε τις κατοχικές δυνάμεις να ανεχτούν εκλογές μέχρι ένα συγκεκριμένο επίπεδο, μια κατάσταση που τώρα ενεργά προσπαθούν να υπονομεύσουν. Αυτό είναι πολύ διαφορετικό από αυτό που έγινε στο Ελ Σαλβαδόρ ή στο Βιετνάμ, όπου εκεί όντως υπήρχαν εκλογές του "θεάματος" οι οποίες δημιουργήθηκαν από τις κατοχικές δυνάμεις, για να εδραιώσουν μια αύρα νομιμοποίησης στο κατοχικό καθεστώς.
Αυτό όμως δεν συνέβη στο Ιράκ. Αυτό γίνεται ξεκάθαρο και μέσα από τις αναφορές των πιο άψογα καταρτισμένων και έμπειρων ανταποκριτών όπως τον Robert Fisk. Στο Ιράκ, υπήρξε μια λαϊκή μη βίαιη αντίσταση η οποία εξανάγκασε τις κατοχικές αρχές να αποδεχτούν τις εκλογές με τις οποίες ήταν κάθετα αντίθετοι και που τώρα προσπαθούν ενεργά να σαμποτάρουν. Αυτό δε σημαίνει πως ήταν υπέροχες εκλογές. Δεν ήταν, αλλά όχι για τους ίδιους λόγους όπως στις περιπτώσεις του Ελ Σαλβαδόρ και του Βιετνάμ. Εννοώ αυτό αποτελεί κομμάτι της υπέροχης αποτυχίας της κατοχής. Όταν σκεφτείς τους Ναζί στην κατεχόμενη Ευρώπη, αυτοί αντιμετώπιζαν πολύ λιγότερο μπελά, σε σύγκριση με τα " βάσανα " που αντιμετωπίζουν οι Αμερικάνοι στο Ιράκ, πάρα πολύ λιγότερο.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου